Khi gửi con đến trường, làm cha mẹ, chúng ta mong đợi điều gì?

Làm cha mẹ, chúng ta thường kỳ vọng con sẽ học cách tự lập, biết sử dụng muỗng đũa như một người lớn thực thụ, biết xếp hàng kiên nhẫn, và quan trọng nhất là trở thành một đứa trẻ “nề nếp”. Tức là, ít nhất khi ra khỏi nhà, con không được phép hoang dã như một chiến binh bộ lạc nữa. Nhưng liệu chúng ta có bao giờ tự hỏi: trường học có đang hỗ trợ quá trình này, hay chỉ đơn giản đặt ra yêu cầu và chờ trẻ tự thích nghi?

Khi sự thích nghi chỉ đến từ một phía

Chúng ta thường kỳ vọng con sẽ học cách tự lập, biết sử dụng muỗng đũa như một người lớn thực thụ, biết xếp hàng kiên nhẫn, và quan trọng nhất là trở thành một đứa trẻ “nề nếp”.

Nhìn lại, những “Phiếu Bé Ngoan” thời thơ ấu chẳng khác gì những tấm huy chương danh giá mà bố mẹ kỳ vọng con cái phải giành lấy bằng mọi giá. Nhưng có khi nào chúng ta tự hỏi: “Môi trường có bao giờ thích nghi với trẻ hay chỉ có trẻ phải thích nghi với môi trường?”

Tưởng tượng mà xem, mỗi buổi sáng đi học chẳng khác gì một bộ phim tâm lý dài tập, với nước mắt giàn giụa, tay nắm chặt áo mẹ như một diễn viên chính đang đóng cảnh ly biệt cảm động. Trong khi đó, những đứa trẻ “thích nghi xuất sắc” có thể lại đánh mất chính mình, lớn lên trong sự mơ hồ, không biết bản thân thực sự muốn gì, cũng chẳng dám đứng lên bảo vệ chính kiến.

Không ai muốn biến lớp học thành một khu rừng nguyên sinh, nơi lũ trẻ muốn làm gì thì làm. Nhưng cũng chẳng ai mong muốn biến trường học thành một trại huấn luyện nơi mọi hành vi đều phải được lập trình từ A-Z. Cái chúng ta cần là một môi trường cân bằng – nơi trẻ vừa được lắng nghe, vừa được tôn trọng.

Môi trường cũng cần học cách thích nghi với trẻ

Trẻ em được quyền lựa chọn không gian học tập theo nhu cầu của mình sẽ phát triển khả năng tư duy phản biện và độc lập tốt hơn

Cô Annukka Hyvärinen, cố vấn giáo dục tại HEI Schools Saigon Central, cho rằng thay vì ngồi chờ trẻ con tự thích nghi, người lớn cần chủ động điều chỉnh môi trường để hỗ trợ trẻ phát triển một cách tự nhiên nhất. Một môi trường linh hoạt không chỉ khiến trẻ cảm thấy được chào đón mà còn giúp các em tự tin bộc lộ cá tính, không phải nơm nớp lo sợ mình làm gì cũng sai.

Nghiên cứu của Tiến sĩ Kyttä (2004) tại Phần Lan chỉ ra rằng trẻ em được quyền lựa chọn không gian học tập theo nhu cầu của mình sẽ phát triển khả năng tư duy phản biện và độc lập tốt hơn. Bên cạnh đó, nghiên cứu của Tiến sĩ Nishimura (2011) tại Nhật Bản lại cho thấy các lớp học có không gian mở, nhiều cây xanh và ánh sáng tự nhiên sẽ giúp trẻ giảm căng thẳng và tăng động lực học tập.

Không gian học tập không chỉ là nơi để học

Hãy tưởng tượng một lớp học chẳng khác gì một bức tường trắng toát, bàn ghế cứng nhắc và lạnh lẽo, không có lấy một chút cá tính hay dấu ấn nào của trẻ em. Một không gian như vậy liệu có thể truyền cảm hứng cho trẻ không? Hay nó chỉ đơn giản là một nơi để “tồn tại” trong nhiều giờ đồng hồ?

Ngược lại, một không gian biết giao tiếp với trẻ có thể truyền đi những thông điệp tích cực:

• Một không gian học tập linh hoạt giúp trẻ hiểu rằng: "Bạn có quyền lựa chọn."

• Một bức tranh do trẻ vẽ được treo lên trang trọng gửi đi thông điệp: "Những gì bạn tạo ra có giá trị."

• Một góc yên tĩnh với gối mềm và ánh sáng dịu giúp trẻ thấy rằng: "Bạn có quyền thư giãn khi cần."

• Những chất liệu và thiết kế thân thiện giúp trẻ cảm nhận rằng: "Chúng tôi trân trọng những điều đặc biệt thuộc về bạn."

  
  

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng thiết kế không gian có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự tự tin và sáng tạo của trẻ.

Trẻ em có thể không nói ra, nhưng con cảm nhận rất rõ ràng những tín hiệu mà môi trường gửi đến. Một không gian gò bó có thể khiến trẻ cảm thấy bị áp đặt, trong khi một không gian mở và linh hoạt sẽ giúp trẻ thoải mái phát triển khả năng sáng tạo và tư duy độc lập.

Người lớn có thể đã quá bận rộn để lắng nghe không gian xung quanh, nhưng trẻ em thì không. Một môi trường học tập có sự linh hoạt, thẩm mỹ và thấu hiểu sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện mà không cảm thấy bị áp đặt. Đó là một nơi mà trẻ không chỉ học cách thích nghi với thế giới mà thế giới cũng đang học cách thích nghi với trẻ.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng thiết kế không gian có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự tự tin và sáng tạo của trẻ. Khi được ở trong môi trường phù hợp, trẻ có nhiều cơ hội thể hiện bản thân, từ đó hình thành tư duy độc lập và sáng tạo. Quan trọng nhất, sự cân bằng giữa "tôi thích nghi với thế giới" và "thế giới thích nghi với tôi" là yếu tố quyết định để nuôi dưỡng một con người phát triển bền vững.

📚 Nghiên cứu tham khảo:

• Kyttä, M. (2004). "Children in Outdoor Contexts: Affordances and Independent Mobility in the Assessment of Environmental Child Friendliness." Environment and Behavior.

  
  

• Nishimura, T. (2011). "The Influence of Classroom Design on Children's Stress Levels and Learning Motivation." Journal of Environmental Psychology.