Thời lượng học tiếng Anh tối ưu cho trẻ từ 12 tháng đến 5 tuổi: Phân tích chuyên sâu theo từng giai đoạn phát triển

Mở đầu: Khi thời lượng học tiếng Anh không còn là một con số đơn thuần

Trong giáo dục mầm non hiện đại, đặc biệt là trong môi trường song ngữ, “thời lượng học tiếng Anh” không thể chỉ là một con số định sẵn. Nó là kết quả của quá trình đánh giá sâu sắc về khả năng phát triển não bộ, sự sẵn sàng ngôn ngữ, tính ổn định cảm xúc và nhịp sinh học cá nhân của từng trẻ. Một chương trình học hiệu quả không phải là chương trình có nhiều tiết tiếng Anh nhất, mà là chương trình biết khi nào nên “tạm dừng” để trẻ kịp ‘’hấp thụ, kịp yêu, và kịp hiểu’’.

Các nghiên cứu khoa học trong 10 năm gần đây đều nhấn mạnh rằng: ở giai đoạn từ 12 tháng đến 5 tuổi, sự khác biệt giữa trẻ thành công trong môi trường song ngữ và trẻ gặp rối loạn ngôn ngữ không nằm ở khối lượng thời gian, mà nằm ở cách tổ chức, hướng dẫn và cảm nhận. Cụ thể hơn, thời lượng học cần được “thiết kế cá nhân hóa” theo từng độ tuổi phát triển – nơi mà mỗi giai đoạn, mỗi năng lực và cả mỗi cảm xúc đều được tính đến một cách khoa học và nhân văn.

Giai đoạn 1: Trẻ từ 12 đến 24 tháng – Cửa sổ âm thanh, cảm xúc và sự gắn kết

*Những giờ học ngôn ngữ Anh tại HEI Schools Saigon Central chú trọng sự tương tác và cảm xúc của trẻ*

Trong năm đầu tiên sau khi biết đi, trẻ em bắt đầu phân biệt rạch ròi các âm vị khác nhau trong ngôn ngữ xung quanh. Đây là thời kỳ mà các vùng não như vỏ não thính giác sơ cấp và vùng xử lý cảm xúc (amygdala) hoạt động ở mức cao nhất để giúp trẻ “mã hóa” các tín hiệu âm thanh gắn với hình ảnh, cảm xúc và sự kiện. Chính vì thế, việc trẻ nghe “Hello” trong tiếng Anh khi được mẹ bế trên tay sẽ khác hoàn toàn so với việc nghe cùng từ này qua màn hình điện thoại – bởi một bên là gắn với cảm xúc, còn một bên là tín hiệu đơn lẻ, không tạo kết nối cảm xúc mạnh mẽ.

Trong giai đoạn này, trẻ nên được tiếp xúc với tiếng Anh mỗi ngày từ 15 đến tối đa 30 phút, chia thành các khoảng thời gian tự nhiên như giờ thay tã, giờ ăn, hoặc lúc cùng nhau hát. Đặc biệt, nghiên cứu của Peltola et al. (2022) chỉ ra rằng: những trẻ 1 tuổi được nghe tiếng Anh qua các bài hát ru kèm theo tiếp xúc mắt có phản ứng mạnh ở thùy thái dương – nơi xử lý nhận diện giọng nói, trong khi trẻ chỉ nghe qua thiết bị, lại gần như không phản ứng. Điều này cho thấy, ở độ tuổi này, chất lượng tương tác quan trọng hơn nhiều lần so với lượng từ vựng.

Ngoài ra, việc trẻ không phản hồi bằng tiếng Anh không có nghĩa là không học. Trên thực tế, trẻ đang xây dựng kho dữ liệu ngôn ngữ thụ động – vốn là nền tảng để sau này trẻ “bật ra” từ đầu tiên bằng tiếng Anh khi đủ an toàn và sẵn sàng. Nếu cha mẹ ép trẻ phải nói, hoặc tỏ ra thất vọng khi con không “nói giỏi như bạn A, bạn B”, thì phản ứng tâm lý đó có thể tạo thành cảm giác sợ hãi, và chặn đứng sự phát triển ngôn ngữ thứ hai ngay từ bước đầu tiên.

Giai đoạn 2: Trẻ từ 2 đến 3 tuổi – Bước chuyển từ hấp thụ sang biểu đạt

Bước sang tuổi lên hai, bộ não của trẻ bắt đầu xuất hiện khả năng tổ chức ngôn ngữ chủ động. Đặc biệt, vùng Broca – trung tâm điều phối ngôn ngữ diễn đạt – bắt đầu phát triển mạnh, kết hợp cùng khả năng ghi nhớ tạm thời giúp trẻ không chỉ nghe hiểu mà còn bắt đầu trả lời bằng cụm từ hoặc câu ngắn. Trẻ cũng hình thành dần khái niệm về “hội thoại” – tức là hiểu rằng mình có thể hỏi – và có thể được trả lời.

Giai đoạn này là lúc trẻ chuyển mình từ người tiếp nhận sang người biểu đạt, và nếu được tạo điều kiện phù hợp, trẻ có thể chủ động sử dụng các cụm từ như “more please”, “I want milk” hoặc “let’s go”. Tuy nhiên, sự biểu đạt này không thể tự nhiên xuất hiện nếu môi trường tiếp xúc quá ít, thiếu cảm xúc hoặc bị gián đoạn thường xuyên.

Thời lượng học tiếng Anh hiệu quả ở giai đoạn này nên duy trì ở mức 30 đến 45 phút mỗi ngày, chia thành ít nhất hai buổi, mỗi buổi từ 15 đến 20 phút, gắn với ngữ cảnh rõ ràng như giờ chơi, làm bánh, hoặc chơi đóng vai. Điều quan trọng là trẻ không chỉ được “dạy từ vựng”, mà phải được sống trong môi trường mà ngôn ngữ thứ hai có mục đích, cảm xúc, và mối liên hệ xã hội. Ví dụ: thay vì dạy từ “apple”, hãy để trẻ tham gia hoạt động làm salad trái cây cùng cô giáo và bạn bè, trong đó tiếng Anh là phương tiện chứ không phải mục tiêu.

Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam (2021) trong đề án tiếng Anh cho trẻ mầm non cũng khuyến cáo: thời lượng dưới một giờ mỗi ngày với cấu trúc linh hoạt, kết hợp vận động, cảm xúc và tính cá nhân hóa sẽ giúp trẻ phát triển song ngữ hiệu quả mà không ảnh hưởng đến khả năng nói tiếng mẹ đẻ. Quan trọng hơn hết, phụ huynh nên thường xuyên củng cố tiếng Việt tại nhà, vì nếu không có nền tảng tiếng mẹ đẻ vững, trẻ sẽ dễ rơi vào trạng thái “trộn ngôn ngữ” kéo dài, hoặc chậm diễn đạt cả hai ngôn ngữ.

Giai đoạn 3: Trẻ từ 4 đến 5 tuổi – Giai đoạn bứt phá về ngôn ngữ và tư duy

Ở độ tuổi này, não bộ trẻ đã hoàn thiện tương đối, khả năng phân biệt hệ thống ngữ pháp, nhận diện mô hình câu, và bắt đầu phát triển tư duy trừu tượng bằng ngôn ngữ. Vùng thùy trán trước – nơi chịu trách nhiệm cho tư duy, lập kế hoạch và điều chỉnh hành vi – dần được kích hoạt mạnh mẽ trong các hoạt động kể chuyện, mô phỏng và giải quyết vấn đề. Đây chính là thời điểm vàng để học tiếng Anh thông qua học nội dung, chứ không chỉ học tiếng Anh vì bản thân ngôn ngữ đó.

Thời lượng lý tưởng nên được điều chỉnh lên mức 60 đến 90 phút mỗi ngày, tùy thuộc vào sự sẵn sàng của trẻ và phương pháp học. Nên ưu tiên chia nhỏ thành 3–4 khung hoạt động như: (1) một tiết kể chuyện sáng tạo buổi sáng, (2) một buổi nhập vai trò chơi buổi trưa, (3) một tiết học chủ đề như “các loài động vật” hoặc “cơ thể người”, và (4) 15 phút trò chuyện tự do cuối ngày với giáo viên. Quan trọng là không học liên tục 90 phút – vì điều này sẽ phản tác dụng, khiến trẻ mệt và mất kết nối cảm xúc với ngôn ngữ.

Nghiên cứu của Đại học Cambridge (2020) đã thực hiện thí nghiệm so sánh giữa hai nhóm trẻ mầm non: một nhóm học tiếng Anh theo phương pháp phân mảnh tích hợp (90 phút/ngày) và một nhóm học theo mô hình truyền thống (60 phút học liên tục). Kết quả cho thấy nhóm đầu tiên không chỉ có vốn từ phong phú hơn, mà còn sử dụng tiếng Anh linh hoạt trong vai trò xã hội – tức là dùng để thương lượng, thể hiện cảm xúc và giải quyết vấn đề trong nhóm bạn.

Tuy nhiên, việc duy trì và phát triển tiếng mẹ đẻ song song với tiếng Anh được nhiều chuyên gia khuyến nghị để đảm bảo sự phát triển ngôn ngữ toàn diện cho trẻ. Sự cân bằng thời lượng học giữa tiếng Việt và tiếng Anh có thể giúp trẻ tận dụng tối đa lợi ích của việc học song ngữ. Vì vậy nên tìm kiếm phương pháp giáo dục mà trong đó cả hai ngôn ngữ đều được coi trọng và phát triển một cách hài hòa, giúp trẻ tự tin giao tiếp và giữ gìn bản sắc văn hóa của mình.

Kết luận: Học bao lâu không bằng học đúng cách và đúng giai đoạn

Giáo dục ngôn ngữ sớm không phải là cuộc đua thời lượng. Trong ba giai đoạn quan trọng từ 12 tháng đến 5 tuổi, mỗi độ tuổi đều có một “dung tích tiếp thu” riêng. Trẻ chỉ phát triển tốt tiếng Anh nếu được tiếp xúc với thời lượng phù hợp, trong môi trường cảm xúc tích cực, có ngữ cảnh rõ ràng và có sự đồng hành từ những người lớn thấu hiểu. Bản thân tiếng mẹ đẻ – tiếng Việt – cũng cần được bảo vệ và duy trì vững chắc trong suốt hành trình phát triển song ngữ.

Học đúng độ tuổi, đúng thời điểm, trong môi trường đúng phương pháp – đó là ba yếu tố quyết định giúp tiếng Anh trở thành món quà mở cánh cửa hội nhập, chứ không phải là gánh nặng tâm lý đè lên vai con trẻ.

Tài liệu tham khảo khoa học

Bộ Giáo dục & Đào tạo Việt Nam. (2021). Đề án tăng cường tiếng Anh cho trẻ mầm non.
Cambridge University Press. (2020). Young Learners and Vocabulary Acquisition through Play.
Genesee, F. (2006). Bilingual First Language Acquisition: Evidence and Implications. American Psychological Association.
Peltola, M., et al. (2022). Infant Brain Sensitivity to Emotional Second-Language Exposure. University of Turku, Finland.
U.S. Department of Health & Human Services. (2021). Early Learning and Brain Development in Multilingual Children.